Bas Steman had een oom die steevast een lafaard werd genoemd. Op verjaardagen riepen andere ooms: ‘Hier, doar kumpe an, doar ha-j de lafaard’. Maar waarom werd hij zo genoemd? Dacht Steman toen hij eenmaal ouder was…

De Zutphense schrijver wilde dat geheim eens ontrafelen en stuitte daarin – totaal onverwachts – op een hartverscheurend oorlogsverhaal uit de familie. Hij maakte er zijn nieuwe roman van, waarvoor hij bijzondere keuzes maakte. Een voorproefje voor zijn lezing van aanstaande donderdag, die start om 20:00 uur.

Bestaat De Lafaard echt?

..Ja, of… Hij is inmiddels helaas wel overleden. Ik heb het verhaal gebaseerd op twee ooms, van wie één de bijnaam lafaard had. Ik heb in de roman de personages alleen aangevuld met karaktereigenschappen en verhalen rondom andere familieleden. En alles is geboetseerd rond het oude gebied de Anklaar te Apeldoorn. Daar waar nu flats zijn maar vroeger het mooie platteland was. Met bossen, weilanden, water en boerderijen.’’

Je boek verkoopt goed in de streek, hoe kreeg je het vermoeden dat dit streekverhaal zou werken?

,,Dat vermoeden had ik helemaal niet. Ik vond het doodeng, deze stap. Ik dacht: is dit niet een veel te particulier en familiair verhaal? Ja, dat is het… Maar mijn eerste tegenlezers vonden het helemaal universeel voor de streek. De spanning van de oorlog zit erin en het heeft bovendien een plot met onverwachtse wendingen. Anderen overtuigenden mij dat ik dit boek toch moest gaan schrijven.

Ik heb mijn ooms uit de Anklaarse klei getrokken. En bij het schrijven bescheurde ik het soms van het lachen. Maar zouden anderen dat ook hebben? Waren de personages gelaagd genoeg, zouden ze omarmd worden door lezers? Dat blijkt zo te zijn.

De lijn van de oorlog erin maakt het emotioneel. De oorlog is hier vaak - net als in mijn familie - gereduceerd tot een paar anekdotes, maar er ging veel meer achter schuil. De angst, het verdriet… De Tweede Wereldoorlog was zo heftig in onze regio, met de IJssel als frontier en gevechtslinie. In de heetste tijd kwam er iedere dag wel een bommenwerper over.’’

Overal waren er onderduikers en verzetsstrijders, die herinneringen breng jij met het boek ook terug, misschien?

,,Ja. En ik heb ook een paar heftige, waargebeurde, oorlogsmomenten het boek ingeschreven. De razzia in het Apeldoornse Bosch, de duizenden mannen die in Apeldoorn op het Marktplein werden samengedreven… Om te gaan werken aan de IJssel. De lijken die Duitsers op straat legden.’’

Toch kan er gelachen worden, door de harde en komische Nedersaksische spreuken, bijvoorbeeld.

,,Ja, als ook om andere elementen die zich hier vroeger voltrokken. Stropen, het slachten van dieren bij huis. Palingvissen, palingroken. Met kerst werd er live een konijn gevild.’’

Op sommige bladzijden laat je je personages bij enkele passages even Nedersaksisch spreken. Het werpt wellicht een drempel op voor ABN-sprekers en lezers… Heb je lang getwijfeld of je dit wel moest doen?

,,Het sluit misschien sommigen uit maar niet de mensen uit de streek waar ik vandaan kom. Daar heb ik bewust voor gekozen. De uitgever zei nog: moet je dit her en der wel doen, die streektaal. Ik riep ogenblikkelijk: ja! Dat mot wulle doen. Het brengt je gelijk bij de sfeer. En Achterhoeks, Veluws of Sallands verschilt niet zoveel, wie het uit die streek leest weet gelijk hoe het uitgesproken moet worden. Platproaten is verbinding.’’

Jouw oom is een romanfiguur geworden, hoe zag die èchte lafaard er nou uit?

,,Ja, als hij op verjaardagen aankwam hoorde je dus: doar kumpt de lafaard an. Terwijl, in look was hij de Johnny Weissmuller van de familie. Knappe grote vent met weelderig haar. Na zijn dood werd voor zijn familie, en mij, pas bekend hoe die oorlog was voor hem en wat hij deed in die strijd. Wat er echt is gebeurd en wat verzwegen is. De lafaard – in de roman en het ware leven – bleek iets minder laf.’’

________________________________________

fotograaf Pascale Drent