Een ingetogen bijeenkomst
De bijeenkomst werd geopend door Ita van Dijk, ‘familiezoeker’ en al twintig jaar betrokken bij genealogische vragen van anderen. Vanuit haar werk voor de werkgroep struikelstenen in Deventer, ging ze – zodra zij hoorde over de Twellose plaatsing – op zoek naar nabestaanden.

Ze vond hen: kleinkinderen van familieleden én Edo Huber, jeugdvriend van Meijer de Jonge en de enige aanwezige die het gezin nog uit eigen herinnering kende.

Het verhaal van de familie
Jacob de Jonge verhuisde in 1922 naar Twello om als keurmeester te werken. Met zijn vrouw Eva Groenheijm, met wie hij drie kinderen kreeg – Roosje, Meijer en Arno – runde het gezin jarenlang Magazijn De Valk.

In 1939 betrokken zij hun nieuwe huis aan de Kastanjelaan. Het werd geen blijvend thuis: in oktober 1942 werd het hele gezin gedeporteerd. Eva en de drie kinderen werden op 12 oktober vermoord, Jacob overleed een maand later aan de ontberingen.

Toespraken en initiatiefnemers
Het initiatief voor de Twellose struikelstenen kwam van Arno Veldhoen, geboren in 1944 in de Stationstraat en vernoemd naar de jongste zoon van het Joodse gezin. Zijn vasthoudendheid bracht hem bij de gemeente Voorst, waar hij gemeentearchivaris Paul van Dun aan zijn zijde vond.

Samen met Ita van Dijk, die nabestaanden opspoorde, vormden zij de driehoek die de voorbereiding en organisatie van deze herdenking droeg.

Van Dun publiceerde eerder dit jaar Kaddisj voor Joods Voorst en was vanuit zijn rol nauw betrokken bij de historische onderbouwing en afstemming.

“We zetten vandaag iets menselijks tegenover het onmenselijke”
Burgemeester Paula Jorritsma-Verkade sprak over het belang van persoonlijke herinnering. In haar toespraak verwees zij naar het beroemde stripboek Maus van Art Spiegelman, waarin de Holocaust wordt verbeeld door Joden als muizen, Duitsers als katten en andere groepen als verschillende dieren.

Die keuze is niet speels, maar confronterend: Spiegelman laat zien hoe het nazi-regime mensen ontmenselijkte door hen niet als individuen te zien, maar als ‘soorten’. Het boek opent zelfs met Hitlers uitspraak: “De Joden zijn ongetwijfeld een ras… maar ze zijn niet menselijk.”

Juíst die diermetaforen maken zichtbaar hoe gevaarlijk het wordt wanneer mensen worden gereduceerd tot categorieën in plaats van gezien als mens.

“Jacob, Eva, Roosje, Meijer en Arno overleefden de Holocaust niet. We eren vandaag hun namen. Met het leggen van deze stenen zetten we iets menselijks tegenover het onmenselijke,” aldus de burgemeester.

Ze vroeg de aanwezigen thuis opnieuw het gedicht van Toon Hermans te lezen: ‘Er moeten mensen zijn die zonnen aansteken.’ “Dat doen we vandaag met elkaar.”

Leerlingen leggen de stenen en vertellen de verhalen

De struikelstenen werden geplaatst door leerlingen van het Zonecollege Twello.

Bij elke steen vertelden leerlingen uit de onderbouw van het Veluws College Twello het levensverhaal van het gezinslid dat herdacht werd.

Zo kreeg iedere steen een eigen stem en een eigen moment van aandacht.

Na afloop sprak een familielid het Kaddisj, het Joodse gebed voor overledenen.

Wat zijn struikelstenen?

Struikelstenen – Stolpersteine – zijn messing gedenkstenen ontworpen door de Duitse kunstenaar Gunter Demnig. Ze worden geplaatst voor de laatste vrijwillige woonplek van slachtoffers van het naziregime.

Wie langsloopt, buigt zich automatisch om de naam te lezen: een klein maar krachtig moment van herinnering. In heel Europa liggen inmiddels tienduizenden stenen, waaronder duizenden in Nederland.

Er moeten mensen zijn die zonnen aansteken, voordat de wereld verregent.

Er moeten mensen zijn die op hun stoelen gaan staan, om sterren op te hangen in de mist…

(Toon Hermans)