Veel oudere mensen die de oorlog bewust meegemaakt hebben, waartoe ik zelf ook behoor, herinneren zich de bombardementen op Duitsland. Voor diegene die het niet meegemaakt hebben, is het moeilijk voor te stellen, wat er precies gebeurde. Toch wil ik proberen zo’n nachtelijke aanval op Duitsland te omschrijven. Het is één van die donkere avonden, dat wil zeggen, nergens brandt licht, behalve in de huiskamer waar één lampje brandt. Mijn vader zit op zijn eigen plaats aan tafel te schrijven, mijn vader schreef altijd. De rest van het gezin zit rond de kachel, als plotseling mijn vader opkijkt en zegt: ‘’Ik geloof dat ik wat hoor.’’ Ik sta op en ga naar buiten, waar het koud is en aardedonker. Nergens brandt licht, want ieder raam moet verduisterd worden en de straatlantaarns zijn uitgeschakeld. Ik loop naar de weg, waar zich ook al andere mensen verzameld hebben. Ze staan op de weg en zitten bij Tiemens, de buurman, op het hek. Allemaal mensen uit de buurt, Van Buren, met zijn Haags accent, Drikus, Jo, Hein en Gerrit Stevens, Lammert en Jannes Wolters, Derk van Werven van de manufacturenwinkel, Dries en Henk van Buren, allemaal vertrouwde stemmen. Maar in het aarde donker moet je elkaar tot een halve meter naderen, om elkaar te herkennen. Héél in de verte klinkt een dof gebrom. Ik ben bang. Ik ben nog maar 12 jaar. In de nabijheid van die grote mensen, voel ik mij tamelijk veilig. Er wordt zacht gepraat. Verder is er niets, alleen dat gebrom, dat steeds dichterbij komt. Er is geen verkeer op straat. Af en toe schijnt er even een bleke maan tussen de wolken door. De bommenwerpers zijn nu bijna recht boven ons en plotseling schieten er felle lichtstralen de lucht in. Op verschillende plaatsen. Ze staan bij Apeldoorn, Zutphen en Deventer. De Duitse zoeklichten, proberen de vliegtuigen in hun kruislicht te vangen, zodat het luchtafweergeschut in actie kan komen. Er wordt nu ook geschoten. Het zijn zware mitrailleurs die opgesteld staan in de loopgraven, welke lopen vanaf de Bandijk nabij café De Volle Hand; tot het kerkhof van Terwolde, ter verdediging van de Deventer bruggen De granaten zijn duidelijk te volgen, omdat er lichtspoor tussen zit. Er heerst een orgie van lawaai. Het zijn in deze fase van de oorlog bijna allemaal viermotorige bommenwerpers van het type Halifax, Short Sterling en vooral de AVRO - Lancaster. Enkele squadrons van de R.A.F. vliegen nog met de tweemotorige Wellingtons. Aangezien al deze vliegtuigen voorzien zijn van zuigermotoren, geeft het overvliegen van honderden bommenwerpers een oorverdovend lawaai. Grote trossen lichtkogels hangen boven Apeldoorn. (Bundels; zei mijn vader). De bommenwerpers zijn natuurlijk niet te zien, maar het zijn er honderden. Er zijn nachten geweest dat er een formatie van duizend vliegtuigen richting Duitsland ging. De Engelsen hadden de gewoonte om ‘s nachts met één grote formatie tegelijk te vliegen. De Amerikanen vlogen overdag in verschillende groepen. Dat er veel verloren gingen spreekt vanzelf. Deze avond trekt de formatie richting Zuidoost, dus naar het Ruhrgebied. Geleidelijk wordt het lawaai wat minder en is de hoofdmacht over getrokken. Maar het blijft nog een hele poos doorgaan. Vaak zijn het vliegtuigen die achterop zijn geraakt. Soms door motorstoring, soms ook doordat ze de formatie kwijt zijn geraakt. Vaak hadden ze te kampen met slecht weer boven Engeland, wat het verzamelen vaak bemoeilijkte. De vliegtuigen stegen op van verschillende vliegvelden in Oost Engeland en het verzamelpunt was dan boven de Noordzee. Alles moest gebeuren met absolute radiostilte, want de Duitsers hadden luisterposten langs de gehele kust. Later bouwden ze radarstations. Terwijl de Engelsen nog met het formeren bezig waren, hadden de Duitsers hen reeds op het scherm en konden ze het afweergeschut en de nachtjagers in gereedheid brengen. Toen de Engelsen dat in de gaten hadden, stuurden ze enkele vliegtuigen vooruit. Deze strooiden grote hoeveelheden zilverpapier (window) uit op grote hoogte. Dit werd natuurlijk een enorme wolk van metaal, want zilverpapier is aluminiumfolie en werd door de Duitse radar als een grote formatie bommenwerpers aangezien. Dan vlogen de bommenwerpers een andere koers en zetten de Duitsers daarmee op het verkeerde been. Maar de radar werd steeds verder ontwikkeld en later ging die truc niet meer op. Als het rustig is geworden in de lucht, lopen we naar de dijk. Ik kan me nog herinneren dat ik voor de oorlog daar ook liep, aan de hand van mijn vader. Die wees me dan op het “gaslicht” boven Deventer en in Westelijke richting Apeldoorn. En als het helder weer was zag je in Noordelijke richting het licht van Zwolle. Het was het licht van de straatverlichtingen en de reclames. Maar nu is alles donker, Deventer is niet te zien. We kunnen vanaf de dijk in het Zuidoosten de flitsen zien van de detonerende bommen in het Ruhrgebied. En geleidelijk wordt de lucht rood gekleurd door de vele brandende steden en industriegebieden. Meestal hoorde je de vliegtuigen niet op de terugweg. Ze vlogen dan een andere koers, vaak over België of Frankrijk terug naar Engeland. Dat ze op de heenreis hier wel over kwamen, lag aan het feit dat de koers over de Zuiderzee (nu IJsselmeer) liep en zij daar geen last hadden van het afweergeschut. Boven aan dit artikel noemde ik de Lancaster R 5868 die 137 vluchten gemaakt heeft boven vijandelijk gebied. Toen ik een boek over dit vliegtuig las, waar alle vluchten in beschreven staan, moest en zou ik dat vliegtuig zien. Het staat in het R.A.F. museum in Hendon (Noord Londen) en samen met mijn vrouw hebben we dat museum enkele jaren geleden bezocht. Ik heb foto’s gemaakt en ik heb het toestel aangeraakt! Dat was voor mij een onvergetelijke belevenis.

Dit is een van de vele herinneringen die ik heb overgehouden aan de bombardementen op Duitsland, welke ’s avonds en ’s nachts plaatvonden. Mijn bewondering voor de piloten, die in het donker moesten vliegen, soms met duizend vliegtuigen tegelijk, is door de jaren steeds groter geworden. Hun navigatiesystemen waren, vergeleken met nu, erg primitief. Dat er niet veel meer botsingen in de lucht plaats vonden, is het bewijs van grote vakmanschap van de R.A.F. bemanningen. Hulde daarvoor!.

De Engelse Lancaster R 5868 S.